นาฬาคิริเปสนกถาวณฺณนา

[342] มา กุญฺชร นาคมาสโทติ โภ, กุญฺชร, พุทฺธนาคํ วธกจิตฺเตน มา อุปคจฺฉฯ ทุกฺขนฺติ ทุกฺขการณตฺตา ทุกฺขํฯ กถํ ตํ ทุกฺขนฺติ อาห ‘‘น หิ นาคหตสฺสา’’ติอาทิฯ นาคหตสฺส สุคติปฏิกฺเขเปน พุทฺธนาคสฺส ฆาโต ทุคฺคติทุกฺขการณนฺติ ทสฺเสติฯ อิโตติ อิโต ชาติโตฯ ยโตติ ยสฺมาฯ อิโต ปรํ ยโตติ อิโต ปรํ คจฺฉนฺตสฺสาติ วา อตฺโถฯ มโทติ มานมโทฯ ปมาโทติ ปมตฺตภาโวฯ ปฏิกุฏิโตติ สงฺกุฏิโตฯ อลกฺขิโกติ อหิริโกฯ ยตฺร หิ นามาติ โย นามฯ

ปญฺจวตฺถุยาจนกถาวณฺณนา

[343] ติกโภชนนฺติ ตีหิ ภุญฺชิตพฺพโภชนํ, ติณฺณํ เอกโต ปฏิคฺคเหตฺวา ภุญฺชิตุํ ปญฺญเปสฺสามีติ อตฺโถฯ โกกาลิโกติอาทีนิ จตุนฺนํ เทวทตฺตปกฺขิยานํ คณปาโมกฺขานํ นามานิฯ อายุกปฺปนฺติ เอกํ มหากปฺปํ อสีติภาคํ กตฺวา ตโต เอกภาคมตฺตํ กาลํ อนฺตรกปฺปสญฺญิตํ กาลํฯ

อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจาติ (อุทา. อฏฺฐ. 48) เทวทตฺโต สพฺพํ สงฺฆเภทสฺส ปุพฺพภาคํ นิปฺผาเทตฺวา ‘‘เอกํเสเนว อชฺช อาเวณิกํ อุโปสถํ สงฺฆกมฺมญฺจ กริสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา เอตํ ‘‘อชฺชตคฺเค’’ติอาทิวจนํ อโวจฯ ตตฺถ อญฺญตฺเรว ภควตาติ วินา เอว ภควนฺตํ, ตํ สตฺถารํ อกตฺวาติ อตฺโถฯ อญฺญตฺร ภิกฺขุสงฺฆา อุโปสถํ กริสฺสามิ สงฺฆกมฺมานิ จาติ ภควโต โอวาทการกํ ภิกฺขุสงฺฆํ วินา มํ อนุวตฺตนฺเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ อาเวณิกํ อุโปสถํ สงฺฆกมฺมานิ จ กริสฺสามิฯ อชฺชตคฺเค, ภนฺเต, เทวทตฺโต สงฺฆํ ภินฺทิสฺสตีติ เภทการกานํ สพฺเพสํ เทวทตฺเตน สชฺชิตตฺตา ‘‘เอกํเสเนว เทวทตฺโต อชฺช สงฺฆํ ภินฺทิสฺสตี’’ติ มญฺญมาโน เอวมาหฯ ภินฺทิสฺสตีติ ทฺวิธา กริสฺสติฯ

เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ อวีจิมหานิรยุปฺปตฺติสํวตฺตนิยํ กปฺปฏฺฐิยํ อเตกิจฺฉํ เทวทตฺเตน นิพฺพตฺติยมานํ สงฺฆเภทกมฺมํ สพฺพาการโต วิทิตฺวาฯ อิมํ อุทานนฺติ กุสลากุสเลสุ ยถากฺกมํ สปฺปุริสาสปฺปุริสานํ สุกรา ปฏิปตฺติ, น ปน เนสํ อกุสลกุสเลสูติ อิทมตฺถวิภาวนํ อุทานํ อุทาเนสิฯ

ตตฺถ สุกรํ สาธุนา สาธูติ อตฺตโน ปเรสญฺจ หิตํ สาเธตีติ สาธุ, สมฺมาปฏิปนฺโนฯ เตน สาธุนา สาริปุตฺตาทินา สาวเกน ปจฺเจกสมฺพุทฺเธน สมฺมาสมฺพุทฺเธน อญฺเญน วา โลกิยสาธุนา สาธุ สุนฺทรํ ภทฺทกํ อตฺตโน ปเรสญฺจ หิตสุขาวหํ สุกรํ สุเขน กาตุํ สกฺกาฯ

สาธุ ปาเปน ทุกฺกรนฺติ ตเทว ปน วุตฺตลกฺขณํ สาธุ ปาเปน เทวทตฺตาทินา ปาปปุคฺคเลน ทุกฺกรํ กาตุํ น สกฺกา, น โส ตํ กาตุํ สกฺโกตีติ อตฺโถฯ ปาปํ ปาเปน สุกรนฺติ ปาปํ อสุนฺทรํ อตฺตโน ปเรสญฺจ อนตฺถาวหํ ปาเปน ยถาวุตฺตปาปปุคฺคเลน สุกรํ สุเขน กาตุํ สกฺกุเณยฺยํฯ ปาปมริเยหิ ทุกฺกรนฺติ อริเยหิ ปน พุทฺธาทีหิ ตํ ปาปํ ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํฯ เสตุฆาโตเยว หิ เตสํ ตตฺถาติ ทีเปติฯ

สงฺฆเภทกถาวณฺณนา

[345] อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อาเทสนาปาฏิหาริยานุสาสนิยาติอาทีสุ ปรสฺส จิตฺตํ ญตฺวา กถนํ อาเทสนาปาฏิหาริยํ, สาวกานญฺจ พุทฺธานญฺจ สตตํ ธมฺมเทสนํ อนุสาสนีปาฏิหาริยํ, อิทฺธิวิธํ อิทฺธิปาฏิหาริยํฯ ตตฺถ อิทฺธิปาฏิหาริเยน สทฺธิํ อนุสาสนีปาฏิหาริยํ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส อาจิณฺณํ, อาเทสนาปาฏิหาริเยน สทฺธิํ อนุสาสนีปาฏิหาริยํ ธมฺมเสนาปติสฺสฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อายสฺมา สาริปุตฺโต อาเทสนาปาฏิหาริยานุสาสนิยา ภิกฺขู ธมฺมิยา กถาย โอวที’’ติอาทิฯ ตทา หิ ทฺวีสุ อคฺคสาวเกสุ ธมฺมเสนาปติ เตสํ ภิกฺขูนํ จิตฺตจารํ ญตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ, มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร วิกุพฺพนํ ทสฺเสตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ, ปาฬิยญฺเจตฺถ ทฺวินฺนมฺปิ เถรานํ เทสนาย ธมฺมจกฺขุปฏิลาโภว ทสฺสิโตฯ ทีฆภาณกา ปน เอวํ วทนฺติ ‘‘ภควตา เปสิเตสุ ทฺวีสุ อคฺคสาวเกสุ ธมฺมเสนาปติ เตสํ จิตฺตจารํ ญตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ, เถรสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปญฺจสตาปิ ภิกฺขู โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิํสุฯ อถ เนสํ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร วิกุพฺพนํ ทสฺเสตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ, ตํ สุตฺวา สพฺเพ อรหตฺตผเล ปติฏฺฐหิํสู’’ติฯ เทวทตฺตํ อุฏฺฐาเปสีติ ชณฺณุเกน หทยมชฺเฌ ปหริตฺวา อุฏฺฐาเปสิฯ

[346] สรสีติ สโรฯ สุวิกฺขาลิตนฺติ สุฏฺฐุ วิกฺขาลิตํ, สุวิโสธิตํ กตฺวาติ อตฺโถฯ สํขาทิตฺวาติ สุฏฺฐุ ขาทิตฺวาฯ มหิํ วิกุพฺพโตติ มหิํ ทนฺเตหิ วิลิขนฺตสฺสฯ นทีสุ ภิสํ ฆสานสฺสาติ โยเชตพฺพํฯ นทีติ เจตฺถ มหาสโร อธิปฺเปโตฯ ชคฺคโตติ หตฺถิยูถํ ปาเลนฺตสฺสฯ ภิงฺโกวาติ หตฺถิโปตโก วิยฯ มมานุกุพฺพนฺติ มํ อนุกโรนฺโตฯ